Instytut Teologiczny im bł. Wincentego Kadłubka w Sandomierzu jako uczelnia został erygowany 21 października 1992 r. przez J. E. Księdza Biskupa Prof. Wacława Świerzawskiego – Ordynariusza Diecezji Sandomierskiej, pod nazwą: „Instytut Liturgiczny im. bł. Michała Giedroycia”.

Obowiązującą obecnie nazwę: Instytut Teologiczny im. bł. Wincentego Kadłubka w Sandomierzu uczelnia przyjęła 1 czerwca 1993 r. Z kolei 6 września 1993 r. Instytut zawarł umowę o współpracy z ówczesnym Wydziałem Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej – obecnie Uniwersytetem Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Porozumienie pomiędzy uczelniami cyklicznie jest przedłużane. 2 sierpnia 2006 roku watykańska Kongregacja Wychowania Katolickiego zaaprobowała współpracę krakowskiej Alma Mater z sandomierskim Instytutem Teologicznym na kolejne 10 lat.

Na podkreślenie zasługuje fakt, że Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie kontynuuje tradycję utworzonej przez papieża Jana Pawła II, na mocy motu proprio „Beata Hedvigis”, z dnia 8 grudnia 1981 r., Papieskiej Akademii Teologicznej. Odwołuje się także do wielowiekowej tradycji istnienia Wydziału Teologicznego w Akademii Krakowskiej, a następnie na Uniwersytecie Jagiellońskim. W dniu 19 czerwca 2009 r., papież Benedykt XVI podniósł Akademię do rangi Uniwersytetu. Uniwersytet jest kościelną uczelnią wyższą funkcjonującą na zasadach wyższych szkół publicznych. Działa na podstawie Konstytucji Apostolskiej Sapientia christiana oraz Ustawy sejmowej z dnia 17 maja 1989 r. (Dz. U. Nr 29, poz. 154), zmienionej Ustawą sejmową z dn. 2 grudnia 2009 r. (Dz. U. z dn. 22 grudnia 2009 r. nr 219, poz. 1710) oraz „Umowy między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Konferencją Episkopatu Polski w sprawie statusu prawnego szkół wyższych zakładanych i prowadzonych przez Kościół Katolicki, w tym uniwersytetów, odrębnych wydziałów, wyższych seminariów duchownych, oraz w sprawie trybu i zakresu uznawania przez Państwo stopni i tytułów nadawanych przez te szkoły wyższe” z dnia 1 lipca 1999 r. (Dz.U. z dn. 30 lipca 1999 r. nr 63, poz. 727).

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II stosuje się do aktualnych wymogów ustawodawstwa państwowego o szkolnictwie wyższym. Uczelnia kształci w duchu „Wielkiej Karty Uniwersytetów Europejskich” i jest sygnatariuszem „Porozumienia Uniwersytetów Polskich na Rzecz Jakości Kształcenia”, w wyniku którego utworzono Uniwersytecką Komisję Akredytacyjną (UKA).

Wydział Teologiczny UPJPII posiada „Certyfikat Jakości Kształcenia” wydany przez wspomnianą Komisję. Wydział Teologiczny posiada także uprawnienia do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego oraz do przeprowadzania postępowania o nadanie tytułu naukowego profesora.

Standardy nauczania są zgodne z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie określenia standardów nauczania dla poszczególnych kierunków studiów i poziomów kształcenia z dnia 18 kwietnia 2002 r., (Dz. U. z dnia 25 lipca 2002 r. nr 116, poz. 1004 z późn. zm.). Standardy określają wymagania ogólne, w tym liczbę godzin zajęć, sylwetkę absolwenta, treści nauczania przewidziane dla poszczególnych przedmiotów, a także zalecenia oraz wymagania dotyczące odbywania praktyk.

Studia niestacjonarne na kierunku teologia, specjalność katechetyczno-pastoralna trwają 6 lat (12 semestrów). Na program studiów składają się przedmioty kształcenia ogólnego, zarówno podstawowe, jak i kierunkowe. Absolwent teologii po ukończeniu studiów przygotowany jest do samodzielnego wykonywania zawodu teologa (katechety – nauczyciela religii) w przyszłych miejscach pracy oraz do ewentualnego podjęcia dalszej pracy badawczej. Studia proponowane przez sandomierski Instytut Teologiczny przygotowują absolwentów do prowadzenia lekcji katechezy w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych każdego typu.